Εμμανουήλ Μαρινάκη-Βοηθού Φαρμακείου*

 

Εισαγωγή

Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β και ιδιαιτέρως η βιταμίνη Β9, κοινώς γνωστή ως φυλλικό οξύ είναι ουσιαστικής σημασίας για τον οργανισμό ενεργώντας ως συνένζυμο σε πολλές ουσιαστικές λειτουργίες του οργανισμού στις οποίες θα αναφερθούμε στην παρούσα εργασία. Θα αναλύσουμε το ρόλο και τη σημασία του φυλλικού οξέος στον οργανισμό, τη σταθερότητα του, την απορρόφησή και την παραμονή του στον οργανισμό. Επίσης θα μελετήσουμε τη συμβαίνει σε περίπτωση έλλειψης ή ανεπάρκειας της βιταμίνης, στις ενδείξεις, στη δοσολογία, τις ειδικές προφυλάξεις, τις αλληλεπιδράσεις –αντενδείξεις και τέλος θα αναφερθούμε και στους τρόπους και πηγές πρόσληψης ούτως ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες του οργανισμού σε επάρκεια φυλλικού οξέος.

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να καλύψουμε τις περισσότερες πτυχές που αφορούν τη βιταμίνη Β9, να καταστήσουμε σαφή τη σπουδαιότητα της για τον ανθρώπινο οργανισμό, να ενημερώσουμε για πιθανούς κινδύνους από πιθανή έλλειψη της καθώς και για αλληλεπιδράσεις της με άλλα φάρμακα και ουσίες.

Η Βιταμίνη Β9

Η βιταμίνη Β9 ή ευρέως γνωστό και ως φυλλικό οξύ είναι η πλέον οξειδωμένη μορφή της κατηγορίας των φυλλικών (ή -σπανιότερα- φολικών) ενώσεων και ανήκει στην οικογένεια των βιταμινών Β. Το φυλικό οξύ είναι ένωση αποτελούμενη από τρία διακριτά τμήματα, ένα υδροξυ-αμινο-παράγωγο της πτεριδίνης, π-αμινοβενζοϊκό οξύ και  L-γλουταμικό οξύ: 

Εικόνα 1, πηγή^[1]

Ο όρος φυλλικό οξύ προέρχεται από τη λατινική λέξη “folic acid” όπου folium που σημαίνει φύλλο^[2]. Χρησιμοποιούμε τον όρο «φυλλικό» για τις μορφές που βρίσκονται στο σώμα μας και «φολικό οξύ» για την πιο σταθερή μορφή της, που απαντάται σε συμπληρώματα διατροφής^[3]. Η χημική ονομασία του φυλλικού οξέος είναι πτεροϋλο-L-γλουταμικό οξύ^[4]:

Εικόνα 2, πηγή^[5]

Ήδη από το 1930, κάποιοι ερευνητές από τη Βομβάη ανακά­λυψαν ότι οι υποσιτιζόμενες μητέρες, που γεννούσαν πρόωρα βρέφη η διατροφή τους ήταν πτωχή σε βιταμίνη Β και θεώρησαν ότι η συγκεκριμένη διατροφή προκαλούσε ένα είδος κακοήθους αναιμίας. Η βιταμίνη Β9 αρχικά απομονώθηκε από εκχύλισμα ύπατος και λίγο αργότερα το 1941 η από το σπανάκι^[6].

Ο ρόλος και η σημασία της βιταμίνης Β9

Η βιταμίνη Β9/ φυλλικό οξύ, είναι ουσιαστικής σημασίας ενεργώντας ως συνένζυμο σε πολλές ουσιαστικές λειτουργίες του οργανισμού. Είναι απαραίτητο για την σύνθεση γενετικού υλικού (DNA, RNA) και βοηθά στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών^[7]. Επίσης έχει σημαντική δράση στη διαίρεση του πυρήνα των κυττάρων του σώματος, καθώς χωρίς το φυλλικό οξύ, τα κύτταρα δεν μπορούν να διαιρεθούν και να λειτουργήσουν. Συμβάλλει ακόμα στην αξιοποίηση των υδατανθράκων και αμινοξέων που λαμβάνουμε από τις τροφές^[8]. Διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην εγκεφαλική και νευρική λειτουργία και ιδιαιτέρως στη σύνθεση ή και τη διάσπαση των νευροδιαβιβαστών όπως είναι η μονοαμίνη, η νορεπινεφρίνη, η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη^[9]. Σύμφωνα με έρευνες τα χαμηλά επίπεδα στο αίμα του φυλλικού οξέος, βλάπτουν το DNA και μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο, ενώ η μακροχρόνια χορήγηση συμπληρωμάτων φυλλικού οξέος, φαίνεται να βοηθά στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου και του μαστού^[10].

Το φυλλικό οξύ βελτιώνει επίσης την αιματολογική εικόνα σε περίπτωση αναιμίας καθώς επίσης αναστρέφει και το σύνδρομο της μεγαλοβλαστικής αναιμίας. Το σύνδρομο αυτό είναι μία κλινική μορφή ανεπάρκειας φυλλικού οξέος, και αναστρέφεται με συμπληρώματα φυλλικού οξέος^[11]. Είναι επίσης γνωστό για το ρόλο του στην ανάπτυξη του μητρικού ιστού κατά την εγκυμοσύνη και στην πρόληψη των ελαττωμάτων του νευρικού σωλήνα του εμβρύου. Για το λόγο αυτό αρκετές χώρες (γύρω στις 80 ανά τον κόσμο) έχουν προσθέσει προληπτικά το φυλλικό οξύ στα τρόφιμα. Παρατηρήθηκε όμως ότι εκτός από τη μείωση των ελαττωμάτων του νευρικού σωλήνα των εμβρύων, βελτιώθηκε και η θνησιμότητα από εγκεφαλικό επεισόδιο. Θεωρείται ότι ο λόγος που το φυλλικό οξύ μειώνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου είναι το γεγονός ότι συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων ομοκυστεΐνης^[12].

Βάση τελευταίων κλινικών μελετών ο ρόλος του φυλλικού οξέος, σχετίζεται και με το μεταβολισμό και τη συγκέντρωση στο πλάσμα της ομοκυστεΐνης μειώνοντας τα επίπεδά της. Η αυξημένη ομοκυστεΐνη στον ευθύνεται για την αρτηριοσκλήρυνση αποτελώντας παράγοντα κινδύνου, ο οποίος επιβαρύνει τους ήδη γνωστούς παράγοντες προδιάθεσης καρδιαγγειακής και αγγείο-εγκεφαλικής νόσου που σχετίζονται με τη γήρανση. Τέτοιοι παράγοντες είναι το πρωτογενές εγκεφαλικό επεισόδιο και οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος του Πάρκινσον, η νόσος του Alzheimer, η κατάθλιψη και η άνοια. Η λήψη φυλλικού οξέος σε συνδυασμό με άλλες βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β6 και Β12) μειώνει τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης^[13]. Αντιθέτως η συγκέντρωση της ομοκυστεΐνης στο πλάσμα αυξάνεται σε καταστάσεις έλλειψης φυλλικού οξέος ή με τη χορήγηση φαρμάκων που προκαλούν μείωση φυλλικού οξέος όπως είναι για παράδειγμα τα αντισυλληπτικά και τα φάρμακα των χημειοθεραπειών^[14].

Σύμφωνα επίσης με μία άλλη μελέτη^[15] διαπιστώθηκε ότι τα χαμηλά επίπεδα φυλλικού οξέος στο σπέρμα συνδέονται με την έλλειψη σταθερότητας του DNA του σπέρματος επηρεάζοντας τον αριθμό και την ποιότητα των σπερματοζωαρίων. Επομένως, το φυλλικό οξύ επιδρά θετικά και στην υγεία των σπερματοζωαρίων. Η βιταμίνη Β9 έχει πολλαπλά ακόμα οφέλη για την υγεία όπως είναι η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, ενδυναμώνοντας την παραγωγή των λευκοκυττάρων. Συντελεί στην υγεία του δέρματος, τονώνει την όρεξη σε ασθενείς που βρίσκονται σε ανάρρωση και ηλικιωμένους. Σε καταπονημένα άτομα συμβάλλει στη μείωση της κούρασης και κόπωσης του οργανισμού. Δρα, τέλος, ευεργετικά στη φυσιολογική ψυχική υγεία^[16].

Η σταθερότητα της Βιταμίνης Β9

Από άποψη χημικής σταθερότητας η βιταμίνη Β9 είναι ιδιαίτερα ευοξείδωτη. Η επεξεργασία των τροφών, όπως ο βρασμός μειώνει την περιεκτικότητά τους σε βιταμίνη Β9 έως και κατά 95%. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη σταθερότητά της είναι η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμότητα, το νερό και το αλκαλικό περιβάλλον αποτελώντας σημαντικούς εχθρούς διάσπασης του φυλλικού οξέος. Η αποθήκευση επίσης φρέσκων φυλλωδών λαχανικών σε θερμοκρασία δωματίου μπορεί να οδηγήσει σε μείωση έως και κατά 70% της περιεκτικότητας σε φυλλικό οξύ ήδη από τις πρώτες τρεις ημέρες^[17].

Απορρόφηση-Παραμονή στον οργανισμό-Απέκκριση

Το φυλλικό οξύ που προσλαμβάνεται μέσω των τροφών με τη μορφή των πολυγλουταμικών οξέων, διασπάται σε μονογλουταμικά oξέα ούτως ώστε να απορροφηθεί στο γαστρεντερικό σωλήνα. Εκεί απορροφάται στη νήστιδα του λεπτού εντέρου όπου και υπόκειται σε αναγωγή και μεθυλίωση για τη δημιουργία «5-μεθυλοτετραϋδροφολικού οξέος»^[18], μία μορφή οξέος που ανευρίσκεται στην πυλαία κυκλοφορία, που είναι και ο βασικός τροφοδότης του ήπατος σε αίμα. Η φυλλική ένωση μετά την απορρόφηση της, δεσμεύεται εκτεταμένα με τις πρωτεΐνες του πλάσματος και μεταφέρεται στο μυελό των οστών και στο ήπαρ όπου και αποθηκεύεται. Το σώμα αποθηκεύει πολύ μικρές ποσότητες φυλλικού οξέος και έτσι τα επίπεδα του πέφτουν κάτω από τα φυσιολογικά, 21 έως 28 ημέρες μετά την έναρξη της ανεπάρκειας^[19].

Η μεθυλιωμένη μορφή του φυλλικού οξέος είναι η κύρια μορφή της βιταμίνης στο σώμα. Η βιοδιαθεσιμότητά του στην από του στόματος χορήγηση είναι υψηλή και κυμαίνεται μεταξύ 76% και 93%. Η μέγιστη συγκέντρωση στο πλάσμα επιτυγχάνεται συνήθως μέσα σε μία ώρα^[20]. Οι συνολικά αποθηκευμένες ποσότητες της κυμαίνονται από 5 έως 12 mg, ενώ περίπου οι μισές από αυτές βρίσκονται στο συκώτι. Τα επίπεδα της βιταμίνης στον ορό του αίματος κυμαίνονται από 7 έως 16 mg/1000ml. Η μέθοδος με την οποία προσμετράται η διατροφική επάρκεια της δίαιτας σε φυλλικό οξύ είναι η μέτρηση του φυλλικού οξέος στον ορό και στα ερυθρά αιμοσφαίρια^[21].

Παρατηρείται μεγάλη διακύμανση στην απορρόφηση του φυλλικού οξέος ανάλογα με την πηγή προέλευσης του από τρόφιμα, από 100% για τη ζύμη μέχρι 80% για τη βιταμίνη, η οποία βρίσκεται στα αυγά. Ο αριθμός των μορίων του γλουταμινικού οξέος στη συνθεση του φυλλικού παραγώγου επηρεάζει το ποσοστό απορρόφησης του. Παράγοντες επίσης που διευκολύνουν και αυξάνουν την απορρόφηση του φυλλικού οξέος είναι η γλυκόζη και η βιταμίνη C. Το φυλλικό οξύ διέρχεται επίσης από τον πλακούντα και είναι παρόν στο μητρικό γάλα^[22]. Τέλος η βιταμίνη Β9 αποβάλλεται σε μικρές ποσότητες, τόσο στα ούρα όσο και στα κόπρανα^[23].

Ωστόσο υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορεί να μειώσουν την απορρόφηση φυλλικού οξέος από τον οργανισμό. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι το pH του εντερικού περιεχομένου, σε ελαφρά όξινο περιβάλλον pH≈6.3 επιτυγχάνεται η μέγιστη απορρόφησή του φυλλικού οξέος από τα τρόφιμα, ενώ η απορρόφηση του συνθετικού φολικού οξέος δεν επηρεάζεται από το pH. Άλλος παράγοντας που δυσαπορρόφησης της βιταμίνης είναι ένδεια ψευδαργύρου Ζn στον οργανισμό. Επίσης ορισμένα τρόφιμα όπως η ντομάτα, ο χυμός πορτοκαλιού, τα φασόλια, το σπανάκι και η μπανάνα που προκαλούν επίσης μείωση της απορρόφησης του. Ανασταλτικά λειτουργούν ακόμα και κάποια φάρμακα όπως τα αντισυλλιπτικά, τα σπασμολυτικά και τα αντιόξινα και το οινόπνευμα. Τέλος, κάποια σύδρομα δυσαπορρόφησης όπως είναι η κοιλιοκάκη επηρεάζουν αρνητικά την απορρόφηση του φυλλικού οξέος^[24].

Έλλειψη

Καθώς το φυλλικό οξύ είναι απαραίτητο για τη σύνθεση του DNA και τη λειτουργία του πυρήνα των κυττάρων, η έλλειψή του επηρεάζει την σύνθεση του DNA και της πρωτεΐνης του κυτταροπλάσματος. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί μεγαλοβλαστική παραμόρφωση των ερυθροκυττάρων που οδηγεί σε αναιμία. Τα επίπεδα αιμοσφαιρίνης στο αίμα χαμηλώνουν εξαιτίας του μειωμένου αριθμού ερυθρών αιμοσφαιρίων που προκαλείται. Επίσης, στα λευκά αιμοσφαίρια, και τα αιμοπετάλια παρατηρούνται αντίστοιχες αλλοιώσεις^[25].

Συμπτώματα έλλειψης φυλλικού οξέος μπορεί να είναι η κόπωση, η καταβολή που μπορεί να προέρχεται από την αναιμία που προκαλείται λόγω της έλλειψης, διάρροια, ανορεξία, απώλεια βάρους, πονοκέφαλοι, ταχυκαρδία και διαταραχές συμπεριφοράς^[26]. Άλλα συμπτώματα είναι η φλεγμαίνουσα εξέρυθρη γλώσσα (γλωσσίτιδα), καθώς και η μειονεκτική σωματική ανάπτυξη.

Η έλλειψη φυλλικού οξέος μπορεί να οφείλεται όταν υπάρχουν αυξημένες απώλειες του λόγω διαφόρων παθοφυσιολογικών καταστάσεων. Τέτοιες καταστάσεις μπορεί διάφοροι νόσοι όπως η νόσος του Crohn ή η κοιλιοκάκη που προκαλούν διαταραχές στην απορρόφηση από το γαστρεντερικό σωλήνα^[27]. Επίσης η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με τη μειωμένη απορρόφηση φυλλικού οξέος που μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκεια. Οι ηλικιωμένοι συχνά μπορούν να εμφανίσουν έλλειψη λόγω χαμηλής διατροφικής πρόσληψης ή φαρμακευτικής αγωγής, με την χρήση διουρητικών, αντιεπιληπτικών ή βαρβιτουρικών δισκίων και αντισυλληπτικών στους νεότερους. Στην εγκυμοσύνη και το θηλασμό υπάρχουν αυξημένες ανάγκες πρόσληψης, όπως και κατά την παιδική ηλικία. Επίσης έλλειψη μπορεί να προκληθεί σε διάφορες λοιμώξεις, σε κίρρωση του ήπατος, αιμολυτικές αναιμίες και στον υπερθυρεοειδισμό^[28].

Άλλες καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν έλλειψη φυλλικού οξέος είναι η ανεπαρκή διατροφική πρόσληψη που μπορεί να οφείλεται σε χορτοφαγία, υποσιτισμό ή την καταστροφή της βιταμίνης κατά τη διαδικασία του μαγειρέματος. Έλλειψη μπορεί να υπάρχει ακόμα σε περίπτωση μεγαλοβλαστικής αναιμίας η οποία εμφανίζεται κυρίως σε βρέφη και παιδιά που τρέφονται μόνο με γάλα αγελάδας^[29]. Ωστόσο η χορήγηση φυλλικού οξέος βελτιώνει την αιματολογική εικόνα και αναστέλλει το κλινικό σύνδρομο της μεγαλοβλαστικής αναιμίας και τα λοιπά συπμτώματα της έλλειψης αν δεν συνυπάρχει και έλλειψη βιταμίνης Β12^[30]. Η μέτρηση του φυλλικού οξέος στον ορό αίματος, χρησιμοποιείται εργαστηριακά για τον έλεγχο για πιθανή έλλειψη ή ανεπάρκεια του.

Ενδείξεις

Ως πρώτη ένδειξη για τη λήψη φυλλικού οξέος θεωρείται η θεραπεία της μεγαλοβλαστικής αναιμίας που οφείλεται στην έλλειψη του φυλλικού οξέως. Ωστόσο ενδείκνυται σε όλες τις παθοφυσιολογικές καταστάσεις που προαναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα όπου υπάρχει έλλειψη, ανεπάρκεια ή αυξημένες ανάγκες πρόσληψης της βιταμίνης Β9. Πιο συνοπτικά, ενδείκνυται σε χρόνιες αιμολυτικές αναιμίες, σε χρόνια νεφρική κάθαρση, συνήθως μαζί με τη λήψη σιδήρου^[31]. Χορηγείται επίσης ως προφύλαξη από ανεπάρκεια φυλλικού οξέος που προκαλείται από φαρμακευτικές αγωγές^[32]. Συμπληρωματικά ενδείκνυται σε άτομα με αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης στον ορό αίματος, για τον περιορισμό της και την αποφυγή καρδιαγγειακών διαταραχών, εμφράγματος και την αναστολή της άνοιας.

Το φυλλικό οξύ ενδείκνυται επίσης για την πρόληψη των ελλειμμάτων στο νευρικό σωλήνα των εμβρύων κατά την περίοδο της κύησης. Ακόμα ενδείκνυται για τη θεραπεία της μεγαλοβλαστικής αναιμίας που οφείλεται σε ανεπάρκεια φυλλικού οξέος κατά την περίοδο της κύησης και της γαλουχίας^[33]. Έτσι συνιστάται η λήψη του για όλες τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, ενώ ο κίνδυνος ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα κατά την εγκυμοσύνη μειώνεται σημαντικά, όταν λαμβάνεται φυλλικό οξύ συμπληρωματικά σε μια υγιεινή διατροφή, πριν και κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου κύησης^[34].

Δοσολογία

Η συνήθης δόση για αγωγή με φυλλικό οξύ είναι από 1 έως 5mg την ημέρα από του στόματος λήψη για διάστημα 7 έως 14 ημερών. Στους περισσότερους ασθενείς δόση 5 έως 15mg ημερησίως βελτιώνει την αιματολογική τους εικόνα εντός 2-3 ημερών από την έναρξη της αγωγής με φυλλικό οξύ. Η εικόνα βελτίωσης συνεχίζεται μέχρι την 4-7 ημέρα και η αιμοσφαιρίνη ανακάμπτει στα φυσιολογικά επίπεδα σε 2 έως 6 εβδομάδες. Ωστόσο πριν χορηγηθούν υψηλές δόσεις φυλλικού οξέος πρέπει να αποκλεισθεί η πιθανότητα έλλειψης της βιταμίνης Β12 καθώς σε μια τέτοια περίπτωση επιδεινώνονται τα νευρολογικά συμπτώματα που σχετίζονται με την μεγαλοβλαστική αναιμία. Η δοσολογία στα παιδιά και στους ηλικιωμένους είναι η ίδια όπως και στους ενήλικες. Στην δόση συντήρησης οι ενήλικες λαμβάνουν 0,5 έως 1mg ημερησίως ή 5mg εβδομαδιαίως εφάπαξ, τα παιδιά 0,3mg την ημέρα και τα βρέφη 0,1mg την ημέρα^[35].

Η αρχική θεραπεία με φυλλικό οξύ συνεχίζεται για αρκετούς μήνες μέχρι να αποκατασταθούν πλήρως οι αποικίες ερυθρών αιμοσφαιρίων, ωστόσο δεν έχει διευκρινιστεί σαφώς το χρονικό διάστημα που πρέπει να συνεχιστεί η θεραπεία. Η αλλαγή ωστόσο των συνθηκών που προκαλούν έλλειψη ή ανεπάρκεια της βιταμίνης όπως για παράδειγμα αλλαγή στον τρόπο διατροφής, ολοκλήρωση εγκυμοσύνης κ.α. μπορεί να ευνοήσει την διακοπή της αγωγής. Ωστόσο σε χρόνιες καταστάσεις όπως η νεφρική κάθαρση, η χρόνια αιμολυτική αναιμία, η χρήση φαρμακευτικής αγωγής με ανταγωνιστές του φυλλικού οξέως κ.α. καθιστούν απαραίτητη την χρόνια αγωγή με φυλλικό οξύ^[36].

Οι συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις φυλλικού οξέος, καθορίστηκαν τον Απρίλιο του 1998 από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών. Σύμφωνα με τα όρια που θέσπισε διακρίνεται και η συνιστώμενη πρόσληψη κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης και του θηλασμού όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Εικόνα Πηγή^[37]

Η συνιστώμενη δόση για τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας είναι τα 400μg ημερησίως. Για τους 3 πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης η συνιστώμενη δόση είναι τα 400μg και από τον 4ο έως και τον 9ο μήνα της εγκυμοσύνης αυξάνεται η πρόσληψη φυλλικού οξέος στα 600μg. Κατά την περίοδο του θηλασμού η συνιστώμενη ημερήσια δόση είναι τα 500μg^[38].

Ειδικές προφυλάξεις

Ασθενείς με διαταραχές στην απορρόφηση του φυλλικού οξέος και τον γαστρεντερικό σωλήνα μπορεί να μην καλύπτονται με δόσεις που είναι μικρότερες από 1 με 5 mg ημερησίως. Πριν χορηγηθούν υψηλές δόσεις φυλλικού οξέος πρέπει να αποκλεισθεί η πιθανότητα έλλειψης της βιταμίνης Β12 καθώς σε μια τέτοια περίπτωση επιδεινώνονται τα νευρολογικά συμπτώματα που σχετίζονται με την μεγαλοβλαστική αναιμία. Σε άτομα με επιληψία που λαμβάνουν ταυτόχρονα φαινυτοΐνη υπάρχει κίνδυνος να εμφανίσουν ξανά σπασμούς. Όταν υπάρχουν επείγουσες καταστάσεις που υπάρχει αδυναμία διάγνωσης ή καθόσον αυτή αναμένεται επιβάλλεται η ταυτόχρονη χορήγηση φυλλικού οξέος και βιταμίνης Β12.^[39]

Αντενδείξεις-Αλληλεπιδράσεις

Η λήψη φυλλικού οξέος αντενδείκνυται στη θεραπεία μεγαλοβλαστικής αναιμίας που οφείλεται σε έλλειψη βιταμίνης Β12 στην κακοήθη δηλαδή αναιμία, καθώς επιδεινώνει τα νευρολογικά συμπτώματα που συνοδεύουν την μεγαλοβλαστική αναιμία. Η βιταμίνη Β9 βοηθά να μετατραπεί η βιταμίνη B12 στην μορφή συνενζύμου, καθώς και η βιταμίνη B12 είναι απαραίτητη για τη μετατροπή της B9 στην μορφή συνενζύμου. Επίσης αντενδείκνυται η χορήγηση φυλλικού οξέος στις αναιμίες των οποίων η αιτιολογία δεν έχει αποσαφηνιστεί, δεν πρέπει για παράδειγμα να χορηγείται σε περίπτωση αναιμίας που οφείλεται σε νεοπλασίες γιατί υπάρχει κίνδυνος να ευνοηθεί η ανάπτυξη του όγκου^[40]. Ωστόσο, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα, δεν κινδυνεύουν περισσότερο από καρκίνο όσοι λαμβάνουν φυλλικό οξύ^[41].

Όσον αφορά τις αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα και ουσίες διαταραχές στην απορρόφηση και το μεταβολισμό του φυλλικού οξέος μπορεί να προκαλέσουν τα αντισυλληπτικά, το αντιφυματικό κυκλοσερίνη, ορισμένα αντιεπιληπτικά φάρμακα, η μετφορμίνη που χορηγείται στο ζαχαρώδη διαβήτη και τα οινοπνευματώδη. Ανταγωνιστές του φυλλικού οξέος επίσης θεωρούνται η μεθοτρεξάτη που χορηγείται στην ρευματοειδή αρθρίτιδα, το διουρητικό τριαμτερένη, τα αντιόξινα, οι υψηλές δόσεις ασπιρίνης και ιβουπροφένης κ.α. καθώς αναστέλλουν τη δράση του φυλλικού οξέος προκαλώντας έλλειψη, ωστόσο το φυλλικό οξύ μπορεί να ελαττώσει και να αντισταθμίσει τη δράση των ανταγωνιστών του. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η χορήγηση του φυλλικού οξέος συνήθως δεν συνοδεύεται από ιδιαίτερες ανεπιθύμητες ενέργειες, σπάνια αναφέρονται αλλεργικές αντιδράσεις.

Τρόποι πρόσληψης

Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν είναι σε θέση να συνθέσει μόνος του φυλλικό οξύ, γεγονός το οποίο συνεπάγεται ότι η πρόσληψη φυλλικού οξέος προέρχεται είτε μέσω της διατροφής είτε από φαρμακευτικά σκευάσματα και συμπληρώματα διατροφής. Τροφές πλούσιες σε φυλλικό οξύ θεωρούνται η μαγιά μπύρας, τα αυγά, τα ψάρια, τα ακτινίδια, τα φρέσκα λαχανικά, το συκώτι, τα όσπρια, τα δημητριακά, ο φλοιός σιταριού, το αβοκάντο, οι χουρμάδες, η σόγια, τα κάστανα και τα αμύγδαλα^[42].

Ενδεικτικός πίνακας τροφών με αντίστοιχες ποσότητες σε φυλλικό οξύ:

Εικόνα , Πηγή^[43]

Λαμβάνοντας μια πλήρη και ισορροπημένη διατροφή είναι πιθανό να καλύπτεται η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη σε βιταμίνη Β9 όπως προκύπτει και από την παρακάτω εικόνα όπου αναφέρονται διατροφικά ισοδύναμα φυλλικού Οξέος (DFE) σε επίπεδα ημερήσιας πρόσληψης από το γενικό πληθυσμό:

 

Εικόνα ,πηγή^[44]

 

Τα φαρμακευτικά σκευάσματα και τα συμπληρώματα διατροφής εξυπηρετούν την πιθανή ανάγκη συμπλήρωσης σε περιπτώσεις έλλειψης ή ανεπάρκειας ως τα συνιστώμενα όρια. Ο Εθνικός Οργανισμός Φαράκων πρότεινε μάλιστα την αλλαγή των μέγιστων επιτρεπόμενων ορίων μικροθρεπτικών στοιχείων σε συμπληρώματα διατροφής συμπεριλαμβανομένου του φυλλικού οξέος όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα:

Προτεινόμενος πίνακας μέγιστων επιτρεπόμενων ορίων (SUL) πρόσληψης μικροθρεπτικών στοιχείων από κάθε πηγή (συμπληρώματα διατροφής, συμβατικά ή ενισχυμένα) τρόφιμα, τα συνιστώμενα όρια (RDA) και Μεγιστη Αποδεκτή Συγκέντρωση Συμπληρωμάτος (ΜΑΣΣ) για τα κυκλοφορούντα σκευάσματα.

Εικόνα , Πηγή^[45]

Όσον αφορά τα φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν φυλλικό οξύ τα πιο γνωστά είναι το filicine tb 5mg, το fanolit tb 0,5mg και 5mg, το folidex tb 400μg κ.α. τα οποία χορηγούνται και με ιατρική συνταγή. Στα συμπληρώματα διατροφής υπάρχει κυρίως με τη μορφή του φολικού οξέος που είναι η πιο σταθερή μορφή της βιταμίνης, και διατίθεται σε μια ευρεία γκάμα από πολλές εταιρείες σε διάφορες μορφές και συνδυασμούς. Τα περισσότερα περιέχουν μαγιά μπύρας που είναι πλούσια πηγή σε φυλλικό οξύ, φολικό οξύ μόνο του ή σε συνδυασμό με άλλες βιταμίνες συνήθως του συμπλέγματος Β.

Συμπεράσματα

Η σπουδαιότητα και τα οφέλη της βιταμίνης Β9 για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολλαπλά. Από τη σύνθεση του DNA των κυττάρων, τον μεταβολισμό των πρωτεϊνών και τη βελτίωση της αιματολογικής εικόνας καθώς αναστρέφει το σύνδρομο της μεγαλοβλαστικής αναιμίας.

Σπουδαίος είναι επίσης ο ρόλος του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καθώς συμβάλει στην ανάπτυξη του μητρικού ιστού  και προλαμβάνει την εμφάνιση των ελαττωμάτων του νευρικού σωλήνα του εμβρύου. 

Σχετίζεται και με το μεταβολισμό και τη συγκέντρωση στο πλάσμα της ομοκυστεΐνης μειώνοντας τα επίπεδά της γεγονός που την καθιστά απαραίτητη στους ηλικιωμένους.

Η ημερήσια πρόσληψή της βιταμίνης Β9 μέσω των τροφών κρίνεται απαραίτητη για την διασφάλιση και διατήρηση της υγείας του οργανισμού, καθώς επίσης και η λήψη του μέσω φαρμακευτικής αγωγής ή μέσω συμπληρωμάτων όπου αυτό απαιτείται.

 

Βιβλιογραγφία

Ηλεκτρονική πηγή:Η χημική ένωση του μήνα Θανάσης, Βαλαβανίδης, Αναπλ. Καθηγητής

Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ: γιατί είναι τόσο απαραίτητο; med nutrition

Ηλεκτρονικό βιβλίο: Ιστορία της φαρμακευτικής, Ελένη Σκαλτσά , σελ 296

Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων

Ηλεκτρονική πηγή: Lanes health, Φυλλικό οξύ – Βιταμίνη Β9 

Ηλεκτρονική πηγή: Μελέτη ανασκόπησης: Οι βιταμίνες της Σειράς Β (B-Complex) και ο Ρόλος τους στην Λειτουργία του Οργανισμού, Ελευθέριος Γεωργακόπουλος

Ηλεκτρονική πηγή: Βιταμίνη Β9 ή φολικό οξύ, μνήμη, άνοια και νόσος Αλτσχάιμερ, medlook.net

Ηλεκτρονική πηγή: Γίνονται πιο γόνιμοι οι άνδρες όταν παίρνουν φυλλικό οξύ;  Ιάκωβος Σούσης, capital.gr

Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό Οξύ (Βιταμίνη Β9) Ορού, Athens lab

Δασκαλοπούλου Ευδοκία, αδημοσίευτη Πτυχιακή Εργασία: Ο ρόλος του φολικού οξέος στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, ΑΤΕΙ Κρήτης, Θεσσαλονίκη 2008

Ηλεκτρονική πηγή: filicine Δισκία (2013) ,Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων

Ηλεκτρονική πηγή: Φολικό οξύ στην εγκυμοσύνη: Ποια τα οφέλη του και ποια είναι η συνιστώμενη ποσότητα, onmed.gr

Ηλεκτρονική πηγή: Απενοχοποιείται το φυλλικό οξύ για τον καρκίνο, Ιατρικός Σύλλογος Πάτρας

Ηλεκτρονική πηγή: ΕΟΦ

Ηλεκτρονική πηγή: ΕΦΕΤ

Παραπομπές

1. Ηλεκτρονική πηγή: Η χημική ένωση του μήνα Θανάσης, Βαλαβανίδης, Αναπλ. Καθηγητής ↑

2. Op.cit. ↑

3. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ: γιατί είναι τόσο απαραίτητο; med nutrition ↑

4. Ηλεκτρονική πηγή: Η χημική ένωση του μήνα Θανάσης, Βαλαβανίδης, Αναπλ. Καθηγητής ↑

5. Op.cit. ↑

6. Ηλεκτρονικό βιβλίο: Ιστορία της φαρμακευτικής, Ελένη Σκαλτσά , σελ 296 ↑

7. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

8. Ηλεκτρονική πηγή: Lanes health, Φυλλικό οξύ – Βιταμίνη Β9 ↑

9. Ηλεκτρονική πηγή: Μελέτη ανασκόπησης: Οι βιταμίνες της Σειράς Β (B-Complex) και ο Ρόλος τους στην Λειτουργία του Οργανισμού, Ελευθέριος Γεωργακόπουλος ↑

10. Ηλεκτρονική πηγή: Βιταμίνη Β9 ή φολικό οξύ, μνήμη, άνοια και νόσος Αλτσχάιμερ, medlook.net ↑

11. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

12. Ηλεκτρονική πηγή: Μελέτη ανασκόπησης: Οι βιταμίνες της Σειράς Β (B-Complex) και ο Ρόλος τους στην Λειτουργία του Οργανισμού, Ελευθέριος Γεωργακόπουλος ↑

13. Ηλεκτρονική πηγή: Μελέτη ανασκόπησης: Οι βιταμίνες της Σειράς Β (B-Complex) και ο Ρόλος τους στην Λειτουργία του Οργανισμού, Ελευθέριος Γεωργακόπουλος ↑

14. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

15. Ηλεκτρονική πηγή: Γίνονται πιο γόνιμοι οι άνδρες όταν παίρνουν φυλλικό οξύ;  Ιάκωβος Σούσης, capital.gr ↑

16. Ηλεκτρονική πηγή: Lanes health, Φυλλικό οξύ – Βιταμίνη Β9 ↑

17. Op.cit. ↑

18. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

19. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό Οξύ (Βιταμίνη Β9) Ορού, Athens lab ↑

20. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

21. Δασκαλοπούλου Ευδοκία, αδημοσίευτη Πτυχιακή Εργασία: Ο ρόλος του φολικού οξέος στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, ΑΤΕΙ Κρήτης, Θεσσαλονίκη 2008

    σελ. 33 ↑

22. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

23. Op.cit. ↑

24. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ: γιατί είναι τόσο απαραίτητο; med nutrition ↑

25. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

26. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ: γιατί είναι τόσο απαραίτητο; med nutrition ↑

27. Op.cit. ↑

28. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

29. Ηλεκτρονική πηγή: Lanes health, Φυλλικό οξύ – Βιταμίνη Β9 ↑

30. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

31. Op.cit. ↑

32. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ, Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

33. Op.cit. ↑

34. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ: γιατί είναι τόσο απαραίτητο; med nutrition ↑

35. Ηλεκτρονική πηγή: filicine Δισκία (2013) ,Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

36. Op.cit. ↑

37. Ηλεκτρονική πηγή: Φυλλικό οξύ: γιατί είναι τόσο απαραίτητο; med nutrition ↑

38. Ηλεκτρονική πηγή: Φολικό οξύ στην εγκυμοσύνη: Ποια τα οφέλη του και ποια είναι η συνιστώμενη ποσότητα, onmed.gr

    ↑

39. Ηλεκτρονική πηγή: filicine Δισκία (2013) ,Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

40. Ηλεκτρονική πηγή: filicine Δισκία (2013) ,Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων ↑

41. Ηλεκτρονική πηγή: Απενοχοποιείται το φυλλικό οξύ για τον καρκίνο, Ιατρικός Σύλλογος Πάτρας ↑

42. Ηλεκτρονική πηγή: Lanes health, Φυλλικό οξύ – Βιταμίνη Β9 ↑

43. Op.cit. ↑

44. Ηλεκτρονική πηγή: ΕΦΕΤ ↑

45. Ηλεκτρονική πηγή: ΕΟΦ ↑

*Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε τον Απρίλιο του 2021 στα πλαίσια του μαθήματος Πρακτική Εφαρμογή στην Ειδικότητα στο Διεκ Σητείας, Βοηθός Φαρμακείου