Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου ονομάζεται Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου. Οι άγιοι Πατέρες την ονόμασαν «προάγγελο» των πνευματικών αγώνων, διότι αυτή σαν μία σάλπιγγα μας προειδοποιεί για την προετοιμασία του πολέμου εναντίον των δαιμόνων στην νηστεία που έρχεται.
Η Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέσα από την υμνογραφία
Το πρώτο μήνυμα αυτής της ετοιμασίας του πολέμου μάς το αναφέρουν τρία Στιχηρά, τα οποία ψάλλονται αμέσως μετά το Ευαγγέλιο του Όρθρου: «Της μετανοίας άνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα…», «Της σωτηρίας εύθυνόν μοι τρίβους.», και «Τα πλήθη των πε-πραγμένων μοι δεινών…». Αυτά είναι σύντομα τροπάρια, τα οποία μάς ταπεινώνουν και ξυπνούν τις καρδιές μας. Υπό το φώς αυτών βλέπουμε την έκταση και το πλήθος των ψυχικών και σωματικών κακών, που διαπράξαμε μέχρι τώρα στην ζωή μας. Βλέπουμε την σπατάλη, την ασωτία και την οκνηρία στη ζωή μας και την ημέρα της φοβεράς Κρίσεως να πλησιάζη ξαφνικά. Τι θα κάνουμε; Βαθειά θλίψις και φόβος μας κυριεύουν και συννεφιάζουν την ψυχή μας. Αλλά σε τέτοιες στιγμές προβάλλεται και μία ακτίνα ελπίδος:
Το άπειρο έλεος του Θεού, οι ακαταμάχητες πρεσβείες της Μητέρας του Κυρίου μας και η εργασία της καθάρσεως και αναγεννήσεώς μας, μέσω της μετανοίας της οποίας τώρα ανοίγει η θύρα. Η ελπίδα μας ενισχύει και μας δίνει την τόλμη να κράξουμε με παρρησία μέσα από την καρδιά μας, όπως ο προφήτης Δαβίδ: «Ελέησόν με ο Θεός, κατά το μέγα έλεός σου…».
Αυτά τα τρία τροπάρια, που αναφέραμε, μας ομιλούν για την μετάνοια και μας διδάσκουν πάντοτε ότι πρέπει να την εκτελούμε:
-επιστρέφοντας στον εαυτό μας και συλλογιζόμενοι την αμαρτωλή ζωή μας,
– διατηρώντας στην μνήμη μας τον φόβο της Μελλούσης Κρίσεως, και
-έχοντας την ελπίδα και την εμπιστοσύνη μας στο έλεος του Θεού.
Τα αισθήματα φόβου και ελπίδος, που διεγείρονται μέσα μας από τα τροπάρια αυτά, πρέπει να μας συνοδεύουν ανελλιπώς στην ζωή μας καθ’ όλο το διάστημα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Γι’ αυτό θα τα ακούμε από τώρα στον όρθρο της κάθε Κυριακής, μέχρι και της πέμπτης Κυριακής των Νηστειών.
Η Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέσα από το Ευαγγέλιο
Το δεύτερο παράδειγμα προετοιμασίας μας το δίνει το ευαγγελικό παράδειγμα του Τελώνου και Φαρισαίου (Λουκά 18, 10-14):
|
Eἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην· ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται. |
Ο Κύριος είπε την παραβολή αυτή: Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ναό να προσευχηθούν: Ο ένας Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε και προσευχόταν ως προς τον εαυτό του αυτά: Θεέ, σ’ ευχαριστώ, γιατί δεν είμαι όπως ακριβώς οι υπόλοιποι άνθρωποι, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή και όπως αυτός ο τελώνης. Νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα, αποδεκατίζω όλα όσα αποχτώ. Ο τελώνης, όμως, είχε σταθεί από μακριά και δεν ήθελε ούτε τα μάτια του να σηκώσει πάνω στον ουρανό, αλλά χτυπούσε το στήθος του, λέγοντας: Θεέ, ας είσαι ευμενής σ’ εμένα τον αμαρτωλό. Σας λέω, αυτός ο τελευταίος κατέβηκε δικαιωμένος στον οίκο του παρά εκείνος. Γιατί καθένας που υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί, όποιος όμως ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί |
Η παραβολή αυτή μαζί με τις αναγνώσεις και τις ψαλμωδίες Εσπερινού και Όρθρου, μας προτρέπει:
«Μή προσευξώμεθα φαρισαϊκώς, αδελφοί ο γάρ υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται. Ταπεινωθώμεν εναντίον του Θεού τελωνικώς, διά νηστείας κράζοντες , Ίλάσθητι ήμίν ό Θεός τους αμαρτωλοίς» ή άλλο τροπάριο: «Φαρισαίος κενοδοξία νικώμενος… εστερήθη των αγαθών και δε μή φθεγξάμενος, ήξιώθη των δωρεών. Εν τούτοις τοις στεναγμούς, στήριξόν με, Χριστέ ο Θεός, ώς φιλάνθρωπος». Όπως μας εξηγεί το Συναξάριο της Κυριακής, τίθενται μπροστά μας δύο ψυχικές καταστάσεις: η μία του Τελώνου, την οποία πρέπει ν’ αγωνισθούμε να την επιτύχουμε, και η άλλη του Φαρισαίου, την οποία πρέπει ν’ αποφύγουμε και να φυλαγώμεθα μακριά απ’ αυτή. Διότι η ταπείνωσις και η μετάνοια του Τελώνου απεδείχθησαν καταλυτικές στον πόλεμο εναντίον των δαιμόνων, ενώ η υπερηφάνεια και η υψηλοφροσύνη του Φαρισαίου έγιναν η αρχή και η πηγή κάθε αμαρτίας. Διότι με την υπερηφάνεια έπεσε ο διάβολος και με την ίδια αμαρτία διώχθηκε ο Αδάμ από τον παράδεισο. Ενώ όλη η θεραπεία του κόσμου ήλθε με την ταπείνωσι, την ταπείνωσι του Yιού του Θεού, ο οποίος έλαβε μορφήν δούλου και υπέμεινε τον διά σταυρού οδυνηρό θάνατο.
Ζωντανό παράδειγμα μας δίνει αυτή η παραβολή. Ο Φαρισαίος ήτο δίκαιος άνθρωπος, ενώ ο Τελώνης άνθρωπος αμαρτωλός. Αυτός όμως επέστρεψε δικαιωμένος στο σπίτι του. Αναγνωρίζοντας την αμαρτία του απέκτησε την δικαιοσύνη γρήγορα και χωρίς κόπους. Όχι μόνο αυτός, αλλά και όλοι, όσοι ταπεινώθηκαν, δικαιώθηκαν, καθώς μάς λέγει το Δοξαστικό του εσπερινού της Κυριακής: «Παντοκράτορ Κύριε, οίδα (γνωρίζω) πόσα δύνανται τα δάκρυα. Εζεκίαν γάρ εκ των πυλών του θανάτου ανήγαγον την αμαρτωλόν εκ των χρονίων πταισμάτων ερρύσαντο τόν δε τελώνην, υπέρ τόν φαρισαίον εδικαίωσαν…».
Ιδού λοιπόν, ότι η ταπείνωσις εξαγνίζει γρήγορα και αποβάλλει το βάρος της αμαρτίας, καθώς το λέγει και ο ίδιος ο Χριστός: «Πας ο ταπεινών εαυτόν ύ ψωθήσεται…» (Λουκά 18 14).
Αυτή η ύψωσις είναι μεγαλύτερη και ανώτερη από ό,τι είναι η κάθαρσις από την αμαρτία. Διότι, ο άνθρωπος, όταν ταπεινωθή, καθαρίζεται από την αμαρτία και αρχίζει ν’ αποκτά την θεία Χάρη, η οποία τον σκεπάζει και δεν αφήνει την αμαρτία να τον πολιορκή. Γι’ αυτό ο Απόστολος Πέτρος λέγει ότι «ο Κύριος τοις ταπεινοίς δίδωσι χάριν» (Α’ Πέτρου 5, 5). Η τα-πείνωσις γίνεται και λειτουργός της χάριτος στόν άνθρωπο, ενώ η εργασία για την απόκτηση αυτής είναι η ανωτέρα οδός αποκτήσεως όλων των αρετών. Όπως ή υπερηφάνεια είναι η πηγή κάθε κακίας, έτσι και η ταπείνωσις είναι η πηγή κάθε αρετής. Από αυτήν πηγάζει σαν από πηγή ό παράδεισος, αλλά και επιτυγχάνεται ευκολότερα η απόκτησης όλων των αρετών.
Η αρχή της ψυχικής μας αναγεννήσεως δεν γίνεται με άλλο τρόπο παρά με την είσοδό μας στούς κανόνες της ταπεινώσεως. Γι’ αυτό, την προετοιμασία για την αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή την αρχίζουμε με ταπείνωσι, για να την ζήσουμε εντονότερα αυτή την περίοδο και μαζί της να συνταξιδεύσουμε καθ’ όλο το μήκος της επιγείου ζωής μας. Πάντοτε λοιπόν ας μην ξεχνάμε ότι, μόνο εάν βαδίσουμε αυτή την αγιωτάτη οδό, θ’ αποκτήσουμε ανάπαυσι στις ψυχές μας, τόσο στην παρούσα, όσο και στην μέλλουσα ζωή.
Πηγές:
- Οι πύλες της Μετανοίας, στοχασμοί στο Τριώδιο, Γέροντος Πετρωνίου Τανάσε, εκδ. Ορθόδοξη Κυψέλη 2003
- Κείμενο Ιερού Ευαγγελίου: https://agiamarinailision.gr/evagkapost
- Εικόνα: https://www.pemptousia.gr/2020/02/o-telonis-ke-o-fariseos/
