Η τρίτη Κυριακή της Τεσσαρακοστής

«Kάθε κοπιαστικού έργου ή εκτέλεση έχει δυσκολία μεγάλη, αλλά της δυσκολίας αυτής το μέγεθος φαίνεται στο μέσο του έργου, καθώς και μέχρι τότε κόπος που καταβάλαμε φέρνει αδυναμία και η αδυναμία κάμει δυσκολότερο το υπόλοιπο του έργου. Επειδή λοιπόν και εμείς φθάσαμε, με τη χάρη του Θεού, στο μέσον σχεδόν του δρόμου της νηστείας, την ώρα που η αδυναμία μας περικύκλωσε και η δυσκολία αυξήθηκε, ή αγία μήτηρ μας, ή του Χριστού Εκκλησία προβάλλει σήμερα ενώπιον μας βοήθημα κραταιότατο τον πανάγιο Σταυρό, τη χαρά του κόσμου, των πιστών τη δύναμη, των δικαίων το στήριγμα και των αμαρτωλών την ελπίδα. “Έτσι, αφού ευλαβικά προσκυνήσουμε τον Σταυρό του Κυρίου, θα λάβωμε χάρη και δύναμη για να τελειώσουμε τον θείο αγώνα της νηστείας.» Με τα λόγια αυτά – που παραθέσαμε σε νεοελληνική απόδοση- το Μέγα Ωρολόγιον, αυτό το χρησιμότατο βιβλίο της Εκκλησίας μας, υπομνηματίζει την Γ’ Κυριακή των Νηστειών κατά την οποία «εορτάζομεν την προσκύνησιν του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού» και ονομάζουμε Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως.

Πως καθιερώθηκε η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως

Για ποιούς λόγους η Εκκλησία καθόρισε την Κυριακή αυτή να τιμάμε ιδιαίτερα τον Τίμιο Σταυρό;

Για πάρα πολλούς! Και ο πρώτος λόγος είναι ιστορικός: Την 6η Μαρτίου έχουμε την μνήμη της ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού μετά των Τιμίων ήλων υπό της μακαρίας Ελένης», που πραγματοποιήθηκε το έτος 326. Η μεγάλη αυτή και κοσμοχαρμόσυνη ημέρα συνήθως πέφτει μέσα στην κατανυκτική περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (θυμηθείτε και την παροιμία που λέει ο λαός μας: «λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστής») και δεν τιμάται με τρόπο πανηγυρικό. Τις περισσότερες φορές ούτε Θεία Λειτουργία δεν τελείται την ημέρα αυτή. Γι’ αυτό και ουσιαστικά μετατέθηκε ο εορτασμός αυτός την Γ’ Κυριακή των Νηστειών.

Επίσης δεν πρέπει να λησμονούμε ότι μετά την Κυριακή αυτή, τη Μεσοσαρακοστή όπως επίσης ονομάζεται, στη θεία λατρεία και τις καθημερινές ιερές Ακολουθίες εντείνονται οι αναφορές στο Πάθος και τον Σταυρό του Κυρίου. Οι ύμνοι και τα αναγνώσματα προετοιμάζουν με ακόμη μεγαλύτερη ένταση τον πιστό να υποδεχθεί τα γεγονότα του Πάσχα, τα οποία χρονικά απέχουν πλέον πολύ λιγότερο από τις προηγούμενες εβδομάδες. Αναφέρει χαρακτηριστικά το Συναξάριο της ημέρας πως «όταν έρχεται ένας βασιλιάς, πριν απ’ αυτόν πορεύονται τα διακριτικά του γνωρίσματα, τα σκήπτρα, τα σύμβολα, και ύστερα εμφανίζεται και ο ίδιος χαρούμενος για τη νίκη και μαζί του χαίρονται και όλοι οι υπήκοοί του Έτσι και ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, που σε λίγο θα μας δείξει τη νίκη Του κατά του θανάτου και θα εμφανιστεί μετά δόξης την ημέρα της Αναστάσεως, μας στέλνει πρώτα το σκήπτρο Του, τη βασιλική Του σημαία, τον ζωοποιό Σταυρό, ώστε να μας προετοιμάσει να δεχτούμε και τον ίδιο τον Βασιλέα και να Τον δοξάσουμε για τη νίκη».

Υπάρχουν όμως και πνευματικοί λόγοι για τους οποίους καθιερώθηκε η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, που καταδεικνύουν πώς η Εκκλησία μας, έχοντας σαφή και ολοκληρωμένη γνώση της ανθρώπινης ψυχολογίας και της ανθρώπινης αδυναμίας, παιδαγωγεί φιλάνθρωπα όλους μας στην εν Χριστώ τελειότητα. “Έναν από τους λόγους αυτούς μας τον εξήγησε ο υπομνηματισμός του Μεγάλου Ώρολογίου, δηλ. να πάρουμε δύναμη από τον Σταυρό και να συνεχίσουμε τον αγώνα της νηστείας και της εγκρατείας. Όπως μια ομάδα οδοιπόρων στην έρημο συναντήσει ξαφνικά στη μέση του ταξιδίου ένα μεγάλο και ευσκιόφυλλο δένδρο, σπεύδει να ξεκουραστεί και να δροσιστεί στη σκιά του, έτσι και οι χριστιανοί που πορεύονται τον «ερημικό» δρόμο της Μεγάλης Σαρακοστής -τώρα, στα μισά του δρόμου- έχουν ανάγκη πνευματικής αναψυχής και ανάπαυλας στη σκιά του Σταυρού, που «φυτεύτηκε» ως πνευματική όαση στο μέσο του δρόμου τους, για να πάρουν δυνάμεις, για να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν το πνευματικό ταξίδι τους που φέρνει στο Πάσχα.

Ο Τίμιος Σταυρός πηγή δύναμη και θάρρους για τους αγωνιστές χριστιανούς

Και όπως ένας πολυμήχανος στρατηγός σαν βλέπει τους στρατιώτες του εξουθενωμένους από τις αλλεπάλληλες μάχες με τον εχθρό και αποφασίζει να σηκώσει στη μέση του στρατοπέδου τις σημαίες και τα φλάμπουρα του έθνους για να εμψυχωθεί ο στρατός, έτσι και οι Πατέρες μας, βαθύτατοι γνώστες του πνευματικού και αοράτου πολέμου, γνωρίζοντας ότι ο πιστός διεξάγει, τώρα τη Σαρακοστή, την πιο σκληρή και αδυσώπητη μάχη με τον διάβολο, όρισαν την ημέρα αυτή να περιφέρεται λιτανευτικώς στο πνευματικό στρατόπεδο δηλ. στο Ναό, το ιερώτατο σύμβολο της πίστεώς μας, ο Τίμιος Σταυρός, και να υψώνεται μπροστά στους αγωνιστές χριστιανούς για να αντλούν δύναμη και θάρρος προκειμένου να συνεχίσουν νικηφόρα τον πνευματικό τους αγώνα.

Ο χριστιανός αγωνίζεται. Και ο διάβολος τίποτε άλλο δεν μισεί θανάσιμα όσο τον αγωνιστή χριστιανό, πού νεκρώνει μέσα του τα πάθη. “Όλες τις ημέρες της ζωής του, πολύ περισσότερο την κατανυκτική αυτή περίοδο, ο πιστός φέρει στα χείλη του και δοκιμάζει το πικρό ποτήριο του εκουσίου θανάτου. Έχει «την πίκρα της ακηδίας και της πτώσης», που μας λέει και πάλι το Συναξάρι. Τα λόγια Εκείνου του γίνονται καθημερινός τρόπος ζωής: «Στενή ή πύλη και τεθλιμμένη ή οδός η απάγουσα εις την ζωήν, και ολίγοι εισίν οι ευρίσκοντες αυτήν» (Ματθ.7,14). Και πάλι: «Αγωνίζεσθε εισελθείν διά της στενής πύλης, ότι πολλοί, λέγω υμίν, ζητήσουσιν εισελθείν και ούκ ισχύσουσιν» (Ιω. 13,24). Και αλλού: «’Ος δ’ αν απολέση την ψυχήν αυτού ένεκεν εμού και του Ευαγγελίου, ούτος σώσει αυτήν» (Μάρκ. 8.35). Ο πιστός όλη τη Σαρακοστή σταυρώνεται. Αγωνίζεται να «απολέση» την «ψυχήν» του, δηλ. να θυσιάσει τη ζωή των απολαύσεων για χάρη του Χριστού, προκειμένου να κερδίσει τη χαρά της αιώνιας και αληθινής ζωής. Τι γλυκύτερο λοιπόν γι’ αυτόν και πιο ελπιδοφόρο σε μια κρίσιμη στιγμή του αγώνα του : Να δει τον Σταυρό του Χριστού. Να θυμηθεί το Πάθος Του και να καταλαγιάσει τα δικά του πάθη. Να παρηγορηθεί. Να ανακουφιστεί λιγάκι. Να νοιώσει πώς ο ίδιος ο Χριστός γίνεται ο προσωπικός του Σίμων ο Κυρηναίος, που έρχεται να κρατήσει για χάρη του το βαρύ φορτίο των πτώσεων και των ανομιών του. Ο άγιος Ιγνάτιος Μπρατσιανίνωφ μας διδάσκει χαρακτηριστικά: «Ο σταυρός του κάθε ανθρώπου, για τον μαθητή του Χριστού γίνεται Σταυρός του Χριστού γιατί ό μαθητής του Χριστού είναι στερεά πεπεισμένος ότι πάνω από αυτόν (τον μαθητή) αγρυπνάει ακοίμητος ο Χριστός… Ο σταυρός είναι και παραμένει βαρύς και καταθλιπτικός, ενόσω παραμένει ο σταυρός μας. Όταν όμως μεταμορφωθεί σε Σταυρό του Χριστού, τότε γίνεται ασυνήθιστα ελαφρύς. “Ο ζυγός μου”, είπε ο Κύριος “χρηστός και το φορτίον μου ελαφρόν εστί” (Ματθ.11 30)». Φτάνει να πάρει ο άνθρωπος την κραταιά απόφαση «Αναστάς πορεύσομαι πρός τόν πατέρα μου…» και με βήματα σταθερά να πορευτεί την ατραπό της μετανοίας, δηλ. της αλλαγής τρόπου σκέψης και ζωής.

«Tο ξύλον της ζωής εν μέσω του παραδείσου»

Στην ημέρα αυτή κρύβεται ένας ανεπανάληπτος συμβολισμός, τον οποίο συναντούμε μελετώντας με προσοχή το ιερό βιβλίο της Γενέσεως, το πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής, Ο Θεός «φύτευσε» τον παράδεισο και τον παρέδωσε στον άνθρωπο, αφού έθεσε «το ξύλον της ζωής εν μέσω του παραδείσου» (Γεν. β 9) , Αυτό το ξύλο της ζωής στη μέση του Παραδείσου αποτελεί προτύπωση του Τιμίου Σταυρού, τον οποίο προσκυνούμε στο μέσο της Σαρακοστής, για να θυμηθούμε ακόμη μία φορά την ανείπωτη χαρά και την παραδείσια ευτυχία του Αδάμ. Νοσταλγώντας τι είχαμε και τι χάσαμε, την κοινωνία με τον Θεό πού χαρίζει στον άνθρωπο ευδαιμονία και αληθινή ολοκλήρωση, μπορούμε να ελπίσουμε και πάλι, γιατί ο Χριστός με τον θάνατό Του πάνω στο Σταυρό μας ζωογόνησε, μας αναγέννησε στη νέα ζωή, μας χάρισε τη δυνατότητα να ζήσουμε αιώνια. Ο Χριστός, με τον Σταυρό Του, μεταμόρφωσε το θάνατο σε ζωή, και αυτό οι χριστιανοί το γνωρίζουν και το βιώνουν. Η θέα του Σταυρού δεν προ καλεί τρόμο και αποτρόπαια φρίκη, γιατί δεν αποτελεί πια όργανο θανατικής καταδίκης, αλλά όργανο «καταδίκης» των ανθρώπων στην αθανασία.

Ο Σταυρός η ζωή της Εκκλησίας

Δεν είναι καθόλου υπερβολή να ισχυρισθούμε πώς ο Σταυρός αποτελεί τη ζωή της Εκκλησίας, το καθημερινό φρόνημα των χριστιανών. Κάθε έθνος για να κυβερνηθεί σωστά και να πετύχει την κοινωνική ευημερία του εγκαθιδρύει ένα πολίτευμα. Ο λαός του Θεού, δηλ. η Εκκλησία, ως «έθνος άγιον», έχει το δικό της «πολίτευμα», που είναι σταυρικό. Στο γνωστό Απολυτίκιο της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού παρακαλούμε τον Κύριο να σώσει τον λαό Του, να ευλογήσει την «κληρονομίαν» Του και να φυλάσσει το δικό Του πολίτευμα διά του Σταυρού. Η Εκκλησία καυχάται για τον Σταυρό του Χριστού και τον βιώνει στη λατρεία της και στη σχέση της με τα πιστά τέκνα της. Σε κάθε ιερό Μυστήριο και κάθε Ακολουθία, σε ολόκληρη την εκκλησιαστική ζωή, βλέπουμε έντονη την παρουσία και την ενέργεια του Σταυρού. Καθετί στην Εκκλησία αρχίζει και τελειώνει με τον Σταυρό. Η Θεία Λειτουργία αρχίζει καθώς ο Ιερεύς «σταυρώνει» το Ευαγγέλιο πάνω στην Αγία Τράπεζα και κορυφώνεται την ώρα που ο ίδιος ευλογεί σταυροειδώς τα Τίμια Δώρα που μεταβάλλονται έτσι σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Κάθε κίνηση ευλογίας εμπεριέχει το σημείο του Σταυρού. Στη Βάπτιση, στο Χρίσμα, στην Εξομολόγηση, στο Γάμο, στο Ευχέλαιο, στον Αγιασμό, παντού, ή αγιαστική του Σταυρού δύναμη επισφραγίζει την δέηση και την ικεσία.

Ο πιστός λιτανεύει το Σταυρό μαζί του διαρκώς. Φορά το Σταυρό στο λαιμό του, κάνει το θείο σχήμα του Σταυρού πάνω στο σώμα του σε κάθε ιερή στιγμή και σε κάθε ώρα δυσκολίας ή ανακούφισης, φέρει το Σταυρό ς θυσιαστικό φρόνημα σε όλα τα χρόνια της ζωής του, αλλά και όταν ακόμη κινήσει το ταξίδι της αιωνιότητας ο Σταυρός θα μαρτυρεί τη χριστιανική του ιδιότητα στο Κοιμητήριο. Ο Σταυρός δίνει νόημα σε κάθε μας στιγμή. Κυρίως και πρωτίστως συνιστά την απόφασή μας για αγώνα κατά των παθών, σταύρωση και νέκρωση των πονηρών επιθυμιών και των κακιών μας, υπέρβαση του ατομισμού και μετάβαση από τη φιλαυτία στη φιλοθεΐα και τη φιλανθρωπία. Ο Σταυρός είναι σύμβολο, σχέση, αγιότητα, μαρτυρία, καύχημα. «Ο πανάγαθος Θεός τον Σταυρό μας χάρισε», όπως λέγει και ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, «Με τον Σταυρό να ευλογούμε και τα άχραντα Μυστήρια, με τον Σταυρό να ανοίγωμε και τον Παράδεισο, με τον Σταυρό να κατακαίωμε και τους δαίμονες. Πρώτα όμως και εμείς να έχωμε το χέρι μας καθαρό από αμαρτίες και αμόλυντο. Και τότε, ωσάν κάνωμε τον Σταυρό, κατακαίεται ο διάβολος και φεύγει. Είδε και είμεθα μολυσμένοι με αμαρτίες, δεν πιάνεται ο σταυρός όπου κάνουμε. “Όθεν, αδελφοί μου, ή τρώτε ή πίνετε κρασί ή νερό ή περιπατείτε ή δουλεύετε να μη σας λείπει αυτός ο λόγος από το στόμα σας και ο Σταυρός από το χέρι σας .

Επιστολή Αποστόλου Παύλου – Προς Εβραίους, Δ'(4) 14-16

Αρχαίο κείμενο ῎Εχοντες οὖν ἀρχιερέα μέγαν διεληλυθότα τοὺς οὐρανούς, ᾿Ιησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, κρατῶμεν τῆς ὁμολογίας. οὐ γὰρ ἔχομεν ἀρχιερέα μὴ δυνάμενον συμπαθῆσαι ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν, πεπειραμένον δὲ κατὰ πάντα καθ’ ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας. προσερχώμεθα οὖν μετὰ παρρησίας τῷ θρόνῳ τῆς χάριτος, ἵνα λάβωμεν ἔλεον καὶ χάριν εὕρωμεν εἰς εὔκαιρον βοήθειαν.

Νεοελληνική απόδοση Επειδή έχουμε, λοιπόν, μέγα Αρχιερέα που έχει διαπεράσει τους ουρανούς, τον Ιησού τον Υιό του Θεού, ας κρατούμε σταθερά την ομολογία μας. Γιατί δεν έχουμε Αρχιερέα που να μη δύναται να συμπαθήσει στις ασθένειές μας, αλλά έναν που έχει πειραχτεί σε όλα όμοια μ’ εμάς χωρίς αμαρτία. Ας προσερχόμαστε λοιπόν με παρρησία στο θρόνο της χάρης, για να λάβουμε έλεος και να βρούμε χάρη για βοήθεια στον κατάλληλο καιρό.

Η αποστολική περικοπή της προς Εβραίους επιστολής (κεφάλαιο 4, στίχος 14 έως κεφάλαιο 5, στίχος 6) αναφέρεται στον Αρχιερέα Χριστό, το απολυτρωτικό έργο Του, τη χάρη και το έλεος που απολαμβάνουμε από τη παμέγιστη θυσία Του στο Σταυρό , Έχοντες Αρχιερέα μέγαν… Ιησούν τον υιόν του Θεού» μπορούμε να απολαύσουμε τους καρπούς της εκούσιας θυσίας Του. Δεν έχουμε αρχιερέα, δηλ. πρεσβευτή προς τον Θεό, κάποιον άνθρωπο με ελαττώματα και αδυναμίες, γι’ αυτό και ένοχο απέναντι στον Θεό. Έχουμε μεσίτη ισχυρό μεταξύ Θεού και ανθρώπων, τον ίδιο τον Υιό του Θεού, που συμπάθησε σφόδρα τον άνθρωπο και απετέλεσε τον γεφυροποιό μεταξύ ουρανού και γης, φέρνοντας την καταλλαγή και τη θεραπεία των θανάσιμων τραυμάτων της ψυχής του ανθρώπου.

Η Ευαγγελική περικοπή, Κατά Μάρκο Η'(8) 34-39

Αρχαίο κείμενο Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς· ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι. ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν. τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; ὃς γὰρ ἐὰν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλῷ, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται αὐτὸν ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων.

Νεοελληνική απόδοση Και τότε προσκάλεσε το πλήθος μαζί με τους μαθητές του και τους είπε: «Αν κάποιος θέλει να με ακολουθεί πίσω μου, ας απαρνηθεί τον εαυτό του και ας σηκώσει το σταυρό του και ας με ακολουθεί. Γιατί όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του θα τη χάσει. Όποιος όμως χάσει τη ζωή του εξαιτίας μου και εξαιτίας του ευαγγελίου θα τη σώσει. Γιατί τι ωφελεί τον άνθρωπο να κερδίσει όλο τον κόσμο αλλά να ζημιωθεί την ψυχή του; Γιατί τι μπορεί να δώσει ο άνθρωπος αντάλλαγμα για την ψυχή του; Γιατί όποιος ντραπεί εμένα και τους δικούς μου λόγους μέσα σ’ αυτήν τη γενιά τη μοιχαλίδα και αμαρτωλή, και ο Υιός του ανθρώπου θα αισθανθεί ντροπή γι’ αυτόν, όταν θα έρθει μέσα στη δόξα του Πατέρα του μαζί με τους άγιους αγγέλους».

Το ευαγγελικό ανάγνωσμα της Μεσονηστησίμου, και πάλι από το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, (από τον 34ο στίχο του 8ου κεφαλαίου έως τον 1ο στίχο του 9ου κεφαλαίου) ομιλεί βέβαια περί του Σταυρού. Μας περιγράφει τη σαφή εντολή του Κυρίου προς εκείνον που επιθυμεί να είναι δικός Του («αράτω τον σταυρόν αυτού»). Όμως, ο σταυρός του ανθρώπου δεν μπορεί παρά να είναι πάντοτε συσχετισμένος με τον Σταυρό του Χριστού. Ο Σταυρός του Χριστού είναι σημείο θυσίας και δόξας. Το ίδιο και ο σταυρός του ανθρώπου. Ο Χριστός έπαθε εκουσίως επάνω στον Σταυρό. Και ο άνθρωπος δοκιμάζεται ελευθέρως («όστις θέλει») στον καθημερινό σταυρό του πνευματικού αγώνα για την κάθαρση, στο σταυρό των θλίψεων, των δοκιμασιών, της άρνησης του κόσμου.

Την ίδια ώρα που ο Χριστός είναι νεκρός πάνω στο Σταυρό, είναι ο θριαμβευτής της ιστορίας. Είναι το «παράλογο» του Σταυρού. Ο Σταυρός λάμπει και φωτίζει τα σκοτάδια του ανθρώπου. Γίνεται σκήπτρο δόξας και αθανασίας για εκείνον που πορεύεται με αυτόν. Ο άνθρωπος με τον Σταυρό «ξεκλειδώνει» τις παγωμένες καρδιές των αδελφών του, με αυτόν κατατροπώνει τις δυνάμεις του διαβόλου, με αυτόν δρασκελίζει τις πύλες του παραδείσου και γεύεται τη τρυφή του. Ο Σταυρός είναι το μέτρο και το κριτήριο της σωτηρίας μας. Με αυτόν κερδίζουμε τον κόσμο και την αιωνιότητα. Με αυτόν ανταλλάσουμε τον κόσμο για την αιωνιότητα. Γιατί πραγματικά όλος ο κόσμος δεν αξίζει τόσο όσο ή ψυχή μας και η σωτηρία της…

Αρχιμανδρίτη Συμεών Βενετσιάνου

Από το Βιβλίο: ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ή ψυχωφελής, Πειραιάς 2002